1. I.                   Giriş[1]

5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun[2] amacı kamu malî yönetiminin yapısı ve işleyişi ile malî kontrolü düzenlemektir. Ön malî kontrole ilişkin olarak 5018 sayılı Kanun’un 58’inci maddesinde ön malî kontrolün, harcama birimlerinde işlemlerin gerçekleştirilmesi aşamasında yapılan kontroller ile malî hizmetler birimi tarafından yapılan kontrolleri kapsayacağı ifade edilmiş ve ön malî kontrol sürecinin malî karar ve işlemlerin hazırlanması, yüklenmeye girişilmesi, iş ve işlemlerin gerçekleştirilmesi ve belgelendirilmesinden oluşacağı ve ön malî kontrol işlemlerinin çerçevesi belirlenmiştir. Malî hizmetler biriminin[3] görevleri 5018 sayılı Kanun’un 60’ıncı maddesinde belirtilmiştir. Bu görevlerden birisi de ön malî kontrol faaliyetini yürütmektir.

Maliye Bakanlığınca çıkarılan İç Kontrol ve Ön Malî Kontrole İlişkin Usul ve Esaslarda[4] ön malî kontrolün tanımı yapılmıştır. Buna göre ön malî kontrol, “idarelerin gelir, gider, varlık ve yükümlülüklerine ilişkin malî karar ve işlemlerinin, idarenin bütçesi, bütçe tertibi, kullanılabilir ödenek tutarı, harcama programı, finansman programı, merkezi yönetim bütçe kanunu ve diğer malî mevzuat hükümlerine uygunluğu ve kaynakların etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde kullanılması yönlerinden yapılan kontrolünü” ifade eder.

Usul ve Esaslara göre, iç kontrol standartlarının merkezi uyumlaştırma görevi çerçevesinde Maliye Bakanlığı tarafından belirlenip yayımlanacağı, kamu idarelerinin malî ve malî olmayan tüm işlemlerinde bu standartlara uymakla ve gereğini yerine getirmekle yükümlü bulundukları, 5018 sayılı Kanuna ve iç kontrol standartlarına aykırı olmamak koşuluyla, idarelerce, görev alanları çerçevesinde her türlü yöntem, süreç ve özellikli işlemlere ilişkin standartlar belirlenebileceği belirtilmiştir

Bu çerçevede her bakanlık kendi “Ön Malî Kontrol İşlemleri Yönergesi”ne göre ön malî kontrol işlemlerini yürütmektedir.

Görüldüğü üzere iç kontrol sürecinin bir parçası olarak harcama birimlerinde işlemlerin gerçekleştirilmesi aşamasında yapılan kontroller ile malî hizmetler birimi tarafından yapılan kontrolleri kapsayan “Ön Malî Kontrol Süreci”, malî karar ve işlemlerin hazırlanması, yüklenmeye girişilmesi, iş ve işlemlerin gerçekleştirilmesi ve belgelendirilmesinden ibarettir. Bunun için harcama birimlerinde işlemlerin gerçekleştirilmesi aşamasında yapılacak asgarî kontroller, malî hizmetler birimi tarafından ön malî kontrole tabi tutulmaktadır.[5]

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun[6] “Sözleşmeye davet” başlıklı 42’nci maddesindeki hüküm uyarınca kesinleşen ihale kararının bildiriminden sonra ön malî kontrol yapılması gereken hâllerde ihale üzerinde bırakılan isteklinin ön malî kontrolün tamamlandığı tarihi izleyen günden itibaren üç gün içinde sözleşme imzalamaya davet edilmesi gerekmektedir.

            Bu makalede 4734 sayılı Kanun kapsamında gerçekleştirilen ihalelerde ön malî kontrol süreci ele alınacaktır.

1. II.                Ön Malî Kontrolün Kapsamı

Usul ve Esaslar’ın 10’uncu maddesinde ön malî kontrolün kapsamı belirtilmiştir. Buna göre ön malî kontrol, harcama birimleri tarafından yapılan kontroller ile malî hizmetler birimi tarafından yapılan kontrollerden oluşmaktadır. Yine aynı maddede gelir, gider, varlık ve yükümlülüklere ilişkin malî karar ve işlemlerin, harcama birimleri ve malî hizmetler birimi tarafından idarenin bütçesi, bütçe tertibi, kullanılabilir ödenek tutarı, ayrıntılı harcama veya finansman programları, merkezi yönetim bütçe kanunu ve diğer malî mevzuat hükümlerine uygunluk yönlerinden kontrol edileceği belirtilmiştir. Ayrıca malî karar ve işlemlerin harcama birimleri tarafından kaynakların etkili, ekonomik ve verimli kullanılması açısından da kontrol edileceği vurgulanmıştır.

1. III.             Ön Malî Kontrolün Niteliği

Usul ve Esaslar’ın 11’inci maddesinde ön malî kontrolün niteliği belirtilmiştir. Buna göre ön malî kontrol sonucunda uygun görüş verilip verilmemesi, danışma ve önleyici niteliği haiz olup, malî karar ve işlemlerin harcama yetkilisi tarafından uygulanmasında bağlayıcı değildir. Malî karar ve işlemlerin ön malî kontrole tabi tutulması ve ön malî kontrol sonucunda uygun görüş verilmiş olması, harcama yetkilileri ve gerçekleştirme görevlilerinin sorumluluğunu ortadan kaldırmamaktadır. Usul ve Esaslar’ın 28’inci maddesinde ön malî kontrol sonucunda uygun görüş verilmediği halde harcama yetkilileri tarafından gerçekleştirilen işlemlerin malî hizmetler birimince kayıtlarının tutulacağı ve aylık dönemler itibarıyla üst yöneticiye bildirileceği ve bu kayıtların iç ve dış denetim sırasında denetçilere de sunulacağı hüküm altına alınmıştır. Bu düzenlemeden, ön malî kontrol sonucunda uygun görüş verilmediği hâlde harcama yetkilileri tarafından gerçekleştirilen işlemler için harcama yetkilisinin kişisel sorumluluk üstlenmiş sayılacağı anlaşılmaktadır.

Ön malî kontrol neticesinde eksiklik veya hatalar tespit edilmesi nedeniyle uygun görüş verilmemiş olması hâlinde, idarece ihale iptal edilmeksizin yeni bir ihale kararı alınmak suretiyle, yeterlik kriterlerini haiz olan bütün isteklilerin tekliflerinin yeniden değerlendirmeye alınıp alınamayacağı hususunda Kamu İhale Kurulu tarafından alınan 25/10/2010 tarihli ve 2010/DK.D-162 sayılı Düzenleyici Kurul Kararında[7] aşağıdaki şekilde karar alınmıştır:

“Genel olarak idari işlem; kamu kurum ve kuruluşları tarafından kamu hukuku kuralları uyarınca tek taraflı olarak tesis edilen ve re’sen uygulanabilir nitelikte olan hukuki tasarruflar olup, yetki, şekil, neden, konu (sonuç) ve amaç unsurlarından oluşmaktadır. Bilindiği üzere ihale süreci, zincirleme idari işlemlerden oluşan bir süreçtir. Bu süreç içerisinde bir idari işlemin sonuç unsuru kendisinden sonra gelen idari işlemin neden unsurunu oluşturmaktadır. Bu süreçte herhangi bir idari işlem sakatsa zincirleme olarak onu izleyen bütün idari işlemler de sağlıklı biçimde sonuç doğurmazlar.

Bu çerçevede, 4734 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinde ihalenin, bu Kanunda yazılı usul ve şartlarla mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin istekliler arasından seçilecek birisi üzerine bırakıldığını gösteren ve ihale yetkilisinin onayını müteakip sözleşmenin imzalanması ile tamamlanan işlemler olarak tanımlandığı dikkate alındığında, sözleşme imzalanmadan önce sakat olduğu tespit edilen işlemin, ihalenin bulunduğu aşamaya göre düzeltilmesi, geri alınması, kaldırılması, bunlar yapılamıyor ise ihalenin bulunduğu aşamaya göre Kanunun 16, 39, 40 ve 45 inci maddelerine göre ihale kararının ve ihale işlemlerinin iptal edilebileceği ortaya çıkmaktadır.

4734 sayılı Kanuna göre, isteklilerin tekliflerinin 37 ve 38 inci maddelere göre değerlendirilmesi ve ekonomik açıdan en avantajlı teklifin belirlenmesinin ihale komisyonun yetki ve sorumluluğunda olduğu, ihale komisyonunun gerekçeli kararının belirlenmesinden sonra ihale yetkilisinin karar tarihini izleyen en geç beş iş günü içinde ihale kararını onaylamak veya gerekçesini açıkça belirtmek suretiyle iptal etmek yetkisine sahip olduğu anlaşılmaktadır. Bu doğrultuda ihale komisyonunca verilen ihale kararının ihale yetkilisi açısından öneri niteliğinde olduğu, ihale yetkilisince yapılan incelemelerde eksiklik veya hatalar bulunduğu kanaatine varılması durumunda, ihale kararının iptal edebileceği, 45 inci madde de yer verilen düzenlemeden ise hukuken haklı sebeplerin bulunması halinde ihale yetkilisinin kararı ile sözleşme imzalamaktan imtina edilebileceği anlaşılmaktadır. Bu çerçevede, ihale kararının ihale yetkilisince onaylanmasının ardından ön mali kontrol aşamasında uygun görüş verilmediği ve ihale yetkilisinin bu görüşe katıldığı durumlarda veya ihale yetkilisince hukuka aykırılıkların res’en tespit edildiği durumlarda; tespit edilen hukuka aykırılıkların 4734 sayılı Kanunun 54 üncü maddesinin 10 uncu fıkrasının (a) veya (b) bendleri uyarınca iptal veya düzeltici işlem verilmesini gerektirmesi şartıyla, ihale yetkilisince verilen onaylama kararının iptal edilebileceği sonucuna varılmıştır. Ancak, 4734 sayılı Kanunun 56 ncı maddesinin son fıkrası uyarınca, ihale yetkilisi veya ihale komisyonu tarafından hiçbir şekilde söz konusu ihalede itirazen şikayete konu işlem ve eylemlerle ilgili olarak alınan Kurul kararına aykırı şekilde işlem tesis edilmesi mümkün bulunmamaktadır. Ayrıca, anılan Kanunun 45 inci maddesi uyarınca idarenin sözleşmenin yapılmasına ilişkin sorumluluğu ile 54, 55 ve 56 ncı maddeleri uyarınca şikayet ve itirazen şikayet başvurularına ilişkin hükümler saklıdır.

Sonuç olarak

1) İhale kararının onaylanmasından sonra, ön mali kontrol sonucunda uygun görüş verilmediği durumlarda, ihale yetkilisinin görüşe katılmaması halinde ihale üzerinde bırakılan istekli ile sözleşme imzalanabileceğine;

2) İhale kararının onaylanmasından sonra, ön mali kontrol aşamasında uygun görüş verilmediği ve ihale yetkilisinin bu görüşe katıldığı veya ihale sürecindeki hukuka aykırılıkların ihale yetkilisince res’en tespit edildiği ve bu aşamada tespit edilen hukuka aykırılıkların iptal kararı verilmesini gerektirdiği durumlarda; ihale yetkilisince yetki ve usulde paralellik ilkesi gereği onaylama kararı iptal edilerek ihalenin iptaline karar verilebileceğine;

3) İhale kararının onaylanmasından sonra, ön mali kontrol aşamasında uygun görüş verilmediği ve ihale yetkilisinin bu görüşe katıldığı veya ihale sürecindeki hukuka aykırılıkların ihale yetkilisince res’en tespit edildiği ve bu aşamada tespit edilen hukuka aykırılıkların düzeltici işlem tesis edilmesini gerektirdiği durumlarda yetki ve usulde paralellik ilkesi gereği ihale yetkilisinin onaylama kararını iptal etmesinin ardından ihale komisyonunun tekrar toplanarak, daha önce aldığı kararı değiştirebileceğine veya kararında ısrar edebileceğine… karar verilmiştir.”[8]

1. IV.             Ön Malî Kontrol Süreci ve Kontrol Yetkisi

Usul ve Esaslar’ın 12 ila 15’inci maddelerinde ön malî kontrol süreci ile kontrol yetkisi düzenlenmiştir. Anılan maddelerde özetle, malî hizmetler biriminin ön malî kontrolüne tabi malî karar ve işlemleri, kontrol edilmek üzere malî hizmetler birimine göndereceği, malî hizmetler birimince kontrol edilen işlemler hakkında görüş yazısı düzenlenerek ilgili birime gönderileceği, ödeme emri belgesini düzenlemekle görevlendirilen gerçekleştirme görevlilerinin ödeme emri belgesi ve eki belgeler üzerinde ön malî kontrol yapacakları ve bu gerçekleştirme görevlileri tarafından yapılan kontrol sonucunda, ödeme emri belgesi üzerine “Kontrol edilmiş ve uygun görülmüştür” şerhi düşülerek imzalanacağı ifade edilmiştir.

Kontrol yetkisine ilişkin maddeye göre malî hizmetler biriminde ön malî kontrol yetkisi malî hizmetler birimi yöneticisine aittir. Malî hizmetler birimi yöneticisi, bu yetkisini sınırlarını açıkça belirtmek şartıyla yazılı olarak yardımcısına veya birimin iç kontrol alt birim yöneticisine devredebilecektir. Malî hizmetler birimi yöneticisinin harcama yetkilisi olması durumunda ise ön malî kontrol görevi, iç kontrol alt birim yöneticisi tarafından yürütülecektir. Malî hizmetler biriminin ön malî kontrolüne tabi malî karar ve işlemlerin kontrolü, birimin iç kontrol alt birimi tarafından yerine getirilecektir. Harcama birimlerinde ödeme emri belgesi ve eki belgeler üzerinde ön malî kontrol görevi ise ödeme emri belgesi düzenlemekle görevlendirilen gerçekleştirme görevlisi tarafından yerine getirilecektir.

Usul ve Esaslar’ın 15’inci maddesindeki düzenleme uyarınca harcama yetkilisi ile muhasebe yetkilisi görevi aynı kişide birleşemez. Malî hizmetler biriminde ön malî kontrol görevini yürütenler, onay belgesi ve ekleri ile şartname ve sözleşme tasarılarının hazırlanması, malî karar ve işlemlerin belgelendirilmesi, mal ve hizmetlerin teslim alınması gibi malî karar ve işlemlerin hazırlanması ve uygulanması aşamalarında görevlendirilemezler ve ihale komisyonu ile muayene ve kabul komisyonunda başkan ve üye olamazlar. Bununla birlikte, mevzuatta herhangi bir yasaklayıcı hüküm olmadığı, için ön malî kontrol görevini yürütenlerin kontrol teşkilatında görev alabilecekleri değerlendirilmektedir.

1. V.                Ön Malî Kontrole Tabi Malî Karar ve İşlemler

Usul ve Esaslar’ın 16 ila 26’ncı maddeleri arasında ön malî kontrole tabi karar ve işlemler sayılmıştır. Buna göre kanun tasarılarının malî yükünün hesaplanması, taahhüt evrakı ve sözleşme tasarıları, ödenek gönderme belgeleri, ödenek aktarma işlemleri, kadro dağılım cetvelleri, seyahat kartı listeleri, seyyar görev tazminatı cetvelleri, geçici işçi pozisyonları ve yan ödeme cetvelleri ön malî kontrole tabi karar ve işlemlerdir.

Makale konusu 4734 sayılı Kanun kapsamında gerçekleştirilen ihalelerde ön malî kontrole ilişkin olduğu için, anılan karar ve işlemlerden sadece taahhüt evrakı ve sözleşme tasarıları üzerinde durulacaktır.[9]

Usul ve Esaslar’ın 17’nci maddesi uyarınca idarelerin, ihale kanunlarına tabi olsun veya olmasın, harcamayı gerektirecek taahhüt evrakı ve sözleşme tasarılarından tutarı mal ve hizmet alımları için bir milyon Türk Lirasını, yapım işleri için üç milyon Türk Lirasını aşanlar ön malî kontrole tabidir. Bu tutarlara katma değer vergisi dâhil değildir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Karayolları Genel Müdürlüğü ve Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’nün yapım işleri ile 3152 sayılı İçişleri Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun’un[10] 28/A maddesinin birinci fıkrası kapsamında illerin yatırım izleme ve koordinasyon başkanlıkları tarafından gerçekleştirilecek olan yapım işlerinde bu tutar iki kat olarak uygulanır. İdareler belirlenen tutarlar içinde kalmak ve üst yöneticiden onay almak kaydıyla merkez ve taşra teşkilatı ile birimler bazında risk analizleri çerçevesinde farklı tutarlar belirlemeye yetkilidirler.

02/07/1992 tarihli ve 3833 sayılı Kanun’un[11] birinci maddesi kapsamında olup, Bakanlar Kurulu’nca onaylanan yıllık programlarda yer verilen projelere ilişkin işler, uluslararası anlaşmalar ve Bakanlar Kurulu kararı gereğince yurt dışına gönderilen Türk Silahlı Kuvvetleri Birliklerinin ihtiyacı için mahallinden temin edilen her türlü mal ve hizmete ait taahhüt evrakı ve sözleşme tasarıları ile 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu[12] kapsamında yapılan harcamalara ilişkin taahhüt evrakı tutarı ne olursa olsun kontrole tabi değildir.

Kontrole tabi taahhüt evrakı ve sözleşme tasarıları, bunlara ilişkin tüm bilgi ve belgeleri içerecek şekilde bir işlem dosyası olarak harcama yetkilisi tarafından sözleşme imzalanmadan ve idare taahhüt altına girmeden önce harcama yetkilisi tarafından malî hizmetler birimine gönderilir.[13]

Taahhüt evrakı ve sözleşme tasarıları, en geç on[14] işgünü içinde kontrol edilir. Yapılan kontrol sonucunda düzenlenen görüş yazısı, işlem dosyası ile birlikte ilgili harcama yetkilisine gönderilir.

1. VI.             4734 Sayılı Kanuna Tabi Harcamayı Gerektiren Taahhüt Evrakı ve Sözleşme Tasarılarının Kontrolü

Taahhüt evrakı ve sözleşme tasarıları üzerinde malî hizmetler birimi tarafından yapılacak kontrollerde asgari olarak aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi gerektiği değerlendirilmektedir.

a)   İhale konusu işin ödeneğinin bulunup bulunmadığı

4734 sayılı Kanun’un “Temel İlkeler” başlıklı 5’inci maddesinin beşinci fıkrasında; “Ödeneği bulunmayan hiçbir iş için ihaleye çıkılamaz” hükmü yer almaktadır. Anılan Kanun’un 62’nci maddesinin (a) bendi uyarınca yıllara sâri yapım işlerinde ödeneğin % 10’luk kısmının ilk yıl kullanılacak şekilde bulundurulması, diğer yıllar için de ödenek programının yapılmış olması zorunludur. Bu ödenekler ileriki yıllarda herhangi bir nedenle azaltılamaz.

5018 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesinde yüklenme süresinin malî yılla sınırlı olduğu ve harcama yetkililerinin tahsis edilen ödenekler dâhilinde yüklenmeye girebilecekleri, yüklenmeye girişilen tutara ait ödeneklerin saklı tutulacağı ve başka iş yaptırılması, mal veya hizmet alınması için kullanılamayacağı hüküm altına alınmıştır.[15]

Bununla birlikte 4734 sayılı Kanun’un 62’nci maddesinin (b) bendi uyarınca ertesi malî yılda gerçekleştirilecek süreklilik arz eden mal ve hizmet alımları için bir önceki malî yıl sona ermeden ihaleye çıkılabilmektedir.[16] Dolayısıyla bu gibi durumlarda malî yıl sona ermeden, dolayısıyla ödenek belirlenmeden ihale gerçekleştirilmesi söz konusu olmaktadır.

5018 sayılı Kanun’un 20’nci maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinde, “Kamu idareleri, bütçelerinde yer alan ödeneklerin üzerinde harcama yapamaz. Bütçeyle verilen ödenekler, tahsis edildikleri amaçlar doğrultusunda yılı içinde yaptırılan iş, satın alınan mal ve hizmetler ile diğer giderlerin karşılanmasında kullanılır. Ancak, ait olduğu malî yılda ödenemeyen ve emanet hesabına alınamayan zamanaşımına uğramamış geçen yıllar borçları ile ilama bağlı borçlar, ilgili kamu idaresinin cari yıl bütçesinden ödenir.” hükmü yer almaktadır.

Nitekim isteklilerin tekliflerinin ödeneğin üzerinde olması durumunda, ihalenin iptal edilmesi söz konusu olabilmektedir. Bununla birlikte Kamu İhale Genel Tebliğinin[17] 16.3.2’nci maddesinde yaklaşık maliyetin ve ödeneğin üzerinde olmakla birlikte teklifin kabul edilebilir nitelikte görülmesi hâlinde malî mevzuatı gereği ödenek aktarımının mümkün olması durumunda tekliflerin kamu yararı ve hizmet gerekleri de dikkate alınarak kabul edilebileceği ifade edilmiştir.

b)   Yaklaşık maliyetin doğru hesaplanıp hesaplanmadığı

4734 sayılı Kanun’un 9’uncu maddesinde mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalesi yapılmadan önce idarece, her türlü fiyat araştırması yapılarak katma değer vergisi hariç olmak üzere yaklaşık maliyetin belirleneceği ve dayanaklarıyla birlikte bir hesap cetvelinde gösterileceği, yaklaşık maliyete ihale ve ön yeterlik ilanlarında yer verilmeyeceği, isteklilere veya ihale süreci ile resmî ilişkisi olmayan diğer kişilere açıklanmayacağı hüküm altına alınmıştır.

Yaklaşık maliyetin tespitine ilişkin düzenlemelere ise ilgili İhale Uygulama Yönetmeliğinde yer verilmiştir. Yaklaşık maliyetin hesaplanmasında, mal ve hizmet alımları ile yapım işi ihalelerinde ayrı yöntemler izlenmekle birlikte, esas itibarıyla izlenecek yöntemler arasında herhangi bir üstünlük bulunmamaktadır. İdareler, önceki yıllarda gerçekleştirdikleri benzer işlerini dikkate alabilirler, çeşitli meslek odaları veya kamu kurumları tarafından yayınlanmış fiyatları baz alabilirler, başka idarelerin benzer ihalelerinde oluşan fiyatları kullanabilirler veya bizzat işi yapmakta olanlardan fiyat alabilirler. Kısmi teklife açık ihalelerde, her bir kısmın yaklaşık maliyeti ayrı hesaplanır, ancak ihalede uygulanacak yeterlik kriterleri bakımından bütün kısımların yaklaşık maliyetleri toplamı dikkate alınır.

İhalelerde yaklaşık maliyetin gerçeğe uygun bir şekilde tespit edilmesi büyük önem taşır. Zira yaklaşık maliyet, bir ihalede pek çok değişkeni etkileyen bağımsız bir değişkendir. Yaklaşık maliyetin etkilediği unsurların aşağıdaki gibi sıralanması mümkündür[18]:

1. Bütçenin programlanması ve kullanılacak ödeneğin tahsisi (4734 sayılı Kanun m. 5),
2. Yeterlik kriterlerinin belirlenmesi (4734 sayılı Kanun m. 10),
3. İhale ilan süresi ve yayınlanacak yerlerin belirlenmesi (4734 sayılı Kanun m. 13),
4. İhale ve alım usulünün belirlenmesi (4734 sayılı Kanun m. 20, 21, 22),
5. Aşırı düşük tekliflerin belirlenmesi (4734 sayılı Kanun m. 38),
6. İhalede rekabetin sağlanıp sağlanmadığının tespiti (4734 sayılı Kanun m. 5),
7. Yerli ve yabancı isteklilere ilişkin düzenlemelerin yapılması (4734 sayılı Kanun m. 63),
8. İtirazen şikâyet başvuru bedeli (4734 sayılı Kanun m. 53).

c)    İhale usulünün doğru tespit edilip edilmediği

Yaklaşık maliyetin tespitinden sonra, yaklaşık maliyetin eşik değer karşısındaki durumuna göre, ya da alım konusunun belirli bir özellik arz edip etmediğine göre alım yönteminin belirlenmesi gerekmektedir. 4734 sayılı Kanuna göre temel ihale usulü açık ihale ve belli istekliler arasında ihale usulüdür. Şartların oluşması hâlinde pazarlık usulü veya doğrudan temin yöntemi de kullanılabilmektedir.

ç) İhale onayı alınması öncesi yapılacak işlemlerin tamamlanıp tamamlanmadığı

İhale onayı alınmadan önce ihaleye ilişkin tüm hazırlık işlemlerinin tamamlanması zorunludur. İhale onayı ile birlikte süreç, ihale kayıt numarası alınması ve ihale ilanının yapılabileceği anlamına gelmektedir. Doküman hazırlanmadan ihale ilanı yapılamayacaktır. Yaklaşık maliyet hesap cetveli, şartnameler, sözleşme tasarısı ve diğer doküman ihale yetkilisinin onayına sunulacak olan ihale onay belgesinin ekinde bulunmalıdır. Ön ilan yapılacak bir ihalede ihale onay belgesi ön ilandan önce onaya sunulmalıdır. Bu onay belgesinin ekinde sadece yaklaşık maliyet hesap cetvelinin bulunması yeterlidir.

d)   İlanların yaklaşık maliyete uygun olarak gerekli sürelere uyularak yapılıp yapılmadığı

4734 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesi uyarınca anılan Kanun’un 13’üncü maddesindeki sürelere uyulmadan yapılan ilanlar geçersiz olup, süre yönünden hatalı ilanlar yenilenmedikçe ihaleye veya ön yeterliğe devam edilemez. Hatalı ilan, 4734 sayılı Kanun’un 13’üncü maddesine göre yirmi beş ve kırk günlük ilan süresi bulunan ihalelerde, ilanın yayımlanmasını takip eden onbeş gün, ilan süresi daha kısa olan ihalelerde ise on gün içinde hatalı ilanın yayımlandığı yayın organında aynı şekilde yayımlanmak suretiyle düzeltilir. Bu sürelerde yapılmamış düzeltme ilanları usulüne uygun olmayacağından ihaleye devam edilemeyecektir.

e)    Yeterlik kriterlerinin mevzuata uygun tespit edilip edilmediği ve ihale ilanı ile ihale dokümanı arasında uyumsuzluk olup olmadığı

İhale konusu işin kaliteli bir şekilde ve zamanında yapılabilmesi için işi yapacak kişinin mesleki ve teknik olarak bazı şartları haiz olması gerekir. Yine bu kişinin ekonomik ve malî yönden de işi tamamlamaya muktedir olması lazımdır. İhalelerde ihaleye katılan kişilerin işi yapabilirliklerini ortaya koyan bu ölçütlere “yeterlik kriterleri” adı verilmektedir. İhalelerde istenebilecek yeterlik kriterleri 4734 sayılı Kanun’un 10’uncu maddesinde sayılmıştır. Dolayısıyla kamu ihalelerinde idarelerce 4734 sayılı Kanun’un 10’uncu maddesinde belirtilen bilgi ve belgeler dışında herhangi bir belge istenilmesi mümkün değildir. Yeterlik kriterleri ekonomik ve malî yeterlik kriterleri ile mesleki ve teknik yeterlik kriterleri olarak iki ana gruba ayrılır.

İhalelerde yeterlik kriteri olarak hangi bilgi ve belgelerin istenebileceği konusunda 4734 sayılı Kanun’da açık bir hüküm bulunmamakla birlikte ikincil mevzuatta ayrıntılı düzenlemeler yapılmıştır. Buna göre yeterliğin belirlenmesi için istenebilecek bilgi ve belgeler alım türüne göre, alımın niteliğine göre ve yaklaşık maliyete göre belirlenmektedir. Bu çerçevede bazı belgelerin yeterlik kriteri olarak istenilmesi idarenin takdirine bırakılmışken, bazılarının istenilmesi zorunlu kılınmış, bazılarının istenilmesi ise yasaklanmıştır.

İdarelerce isteklilerin ekonomik ve malî yeterlikleri ile mesleki ve teknik yeterliklerinin değerlendirilmesi amacıyla istenilecek her türlü bilgi, belge, doküman ve değerlendirme kriterlerinin rekabeti engelleyici sonuç doğurmayacak şekilde belirlenmesi ve ihale konusu alımın/işin istekli tarafından gerçekleştirilebilirliğini ölçecek nitelikte olması gerekir. İhale konusu işin niteliğine göre yeterlik değerlendirmesinde kullanılacak bilgi veya belgeler, ihale dokümanında ve ihale veya ön yeterliğe ilişkin ilan veya davet belgelerinde belirtilir.

İlanlarda yer alan bilgiler ihale dokümanındaki düzenlemelere uygun olmalıdır.  İhale dokümanında belirtilmeyen hususlara ilanda yer verilemez. İhale dokümanı hazırlanmadan ilan yayımlanamaz. İlan sürelerinin hesaplanmasında ilanın yayımlandığı gün dikkate alınıp ihale günü dikkate alınmaz.

f)    İhale komisyonunun usulüne uygun oluşturulup oluşturulmadığı

4734 sayılı Kanun’a göre yapılan ihalelerde ihale sürecinde yer alan işlem ve eylemlerin tek elden yürütülmesi istenilmemiş, bu bağlamda ihale yetkilisi kavramının yanı sıra ihale komisyonu kavramı da mevzuata dâhil edilmiştir. Böylelikle ihalelerin tarafsız ve mevzuata uygun bir şekilde sonuçlandırılması amaçlanmıştır.[19] 4734 sayılı Kanun’un 6’ncı maddesi uyarınca ihale yetkilisi ihale ilanı veya ön yeterlik ilanı ya da davet tarihini izleyen en geç üç gün içinde ihale komisyonunu oluşturur ve ihale dokümanını incelemek üzere komisyon üyelerine verir. İhale komisyonu en az beş kişiden oluşur. Üyelerden en az ikisinin ihale konusu işin uzmanı olması gerekir.[20] (danışmanlık hizmet alımlarında ise malî üye hariç hepsinin işin uzmanı olması gerekmektedir. Çerçeve anlaşmalarda ise münferit aşamada görev alacak ihale komisyonu üyelerinin en az üç kişiden oluşması gerekmekle birlikte üyeler için işin uzmanı olma şartı aranmaz). Bir üyenin muhasebe veya malî işlerden sorumlu personel olması zorunludur.[21] Asıl üyeler ile bu üyelerin yerine geçecek aynı niteliklere sahip yeterli sayıdayedek üyenin isimleri ve bu üyelerin komisyonda hangi sıfatla yer alacakları belirtilir. İhale sürecindeki değerlendirmeleri yapmak üzere oluşturulan ihale komisyonu dışında başka adlar altında komisyonlar kurulamaz. Komisyon eksiksiz olarak toplanır ve kararlar çoğunlukla alınır. Üyeler kararlarda çekimser kalamaz. İhale komisyonunun idarenin personelinden oluşturulması gerekmektedir. Ancak ihaleyi yapan idarede yeterli sayıda veya nitelikte personel bulunmaması hâlinde 4734 sayılı Kanun kapsamındaki diğer idarelerden komisyona üye alınabilir.

Anayasaya ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na[22] göre kamu hizmetlerinin sadece memurlar eliyle gördürülmesi zorunlu olmayıp, memurların yanı sıra sözleşmeli personel, geçici personel ve işçiler tarafından da gördürülmesi mümkündür. Dolayısıyla memurlar dışında bahsi geçen kişilerin de “idarenin personeli” kavramı içerisinde yer aldıklarının kabulü gerekir. Bu itibarla “idari personel” kavramı içerisinde yer alan idarede görev yapan aday memurlar ile avukatların da ihale komisyonlarında görev alabilecekleri değerlendirilmektedir.

Bu çerçevede ön malî kontrol sürecinde, ihale komisyonu üyelerinin zamanında atanıp atanmadıkları, ihale komisyonu üyelerinin sıfatlarına uygun olarak ve doğru personelden oluşturulup oluşturulmadığı, komisyon üyelerinin sayısının yeterli olup olmadığı, yedek üyelerin usulüne uygun belirlenip belirlenmediği, ihale komisyonu dışında başka bir komisyon kurulup kurulmadığı ve komisyon kararının usulüne uygun alınıp alınmadığı gibi hususların kontrol edilmesi gerektiği değerlendirilmektedir.

g)   Zeyilname yapılmışsa usulüne uygun yapılıp yapılmadığı

4734 sayılı Kanun’da ilan yapıldıktan sonra ihale dokümanında değişiklik yapılmamasının esas olduğu, ancak belli koşulların varlığı altında zeyilname ile ihale dokümanında değişiklik yapılabileceği belirtilmektedir. Böylece ihale dokümanında bir hata veya eksiklik olması durumunda ihaleyi iptal etmeden düzeltme olanağı sağlanmaktadır.[23]

4734 sayılı Kanun’un 29’uncu maddesi ve aynı konuyu düzenleyen ikincil mevzuatta yer alan düzenlemeler uyarınca teklif ve başvuruların hazırlanmasını ve işin yapılmasını etkileyecek maddi veya teknik hatalar veya eksikliklerin idarece tespit edilmesi ya da istekli veya adaylarca yazılı olarak bildirilmesi hâlinde zeyilname ile dokümanda değişiklik yapılabilmektedir. Zeyilname ihale yetkilisi veya görevlendirdiği kişi tarafından yapılır. Dokümanı hazırlayan kişilerin zeyilname yapması zorunlu olmayıp, zeyilname farklı kişiler görevlendirilerek de yapılabilir.[24] Yapılan zeyilnamenin ihale veya son başvuru tarihinden en az on gün öncesinde bilgi sahibi olmalarını temin edecek şekilde doküman alanların tamamına gönderilmesi şarttır. Aksi takdirde değişiklik yapılamaz; ihale ilanı geçersiz sayılarak yeniden ihale yapılması gerekir. Hiç kimsenin doküman satın almaması hâlinde ise ihale tarihine kadar zeyilname ile değişiklik yapılabilir.

Zeyilname yapıldığı durumlarda gerekmesi halinde ihale tarihi bir kereye mahsus olmak üzere en fazla yirmi gün süre ile ertelenebilir. Zeyilname yapılan ve ihale tarihi ertelenen hâllerde yeni ihale tarihine kadar doküman satılması ve teklif alınmaya devam edilmesi gerekmektedir. Zeyilnameden sonra doküman alanlara ise dokümanın eski ve zeyilname ile değiştirilmiş hâli birlikte verilir. Ayrıca tekliflerini vermiş olan isteklilere tekliflerini geri çekerek, yeniden teklif verme imkânı tanınır.

Diğer taraftan 4734 sayılı Kanun’un 55’nci maddesinde ve aynı konuyu düzenleyen ikincil mevzuattaki düzenlemeler uyarınca, şikâyet üzerine yapılan incelemede idarece dokümanda düzeltme yapılmasına karar verilmesi hâlinde, ihale veya son başvuru tarihine on günden az süre kalmış olsa dahi ihale veya son başvuru tarihine kadar (ihale veya son başvuru günü hariç) zeyilname ile dokümanda düzeltme yapılabilecektir. Ancak, zeyilnamenin son bildirim tarihi ile ihale veya son başvuru tarihi arasında on günden az süre kalması halinde, ihale tarihinin ertelenmesi zorunludur. Zeyilname ile ihale veya son başvuru tarihinin ertelenmesi hâlinde, erteleme süresi ihale veya son başvuru tarihinden itibaren hiçbir durumda yirmi günü geçemeyecektir. Görüldüğü üzere 4734 sayılı Kanun’un 29’uncu maddesine göre zeyilname yapılan ve ihale tarihi ertelenen ihalelerde 4734 sayılı Kanun’un 55’inci maddesine göre zeyilname yapılması durumunda ihale tarihi bir kez daha ertelenebilmektedir.[25] Ancak şikâyet başvurusu olmaksızın 4734 sayılı Kanun’un 29’uncu maddesine göre iki kez veya şikâyet başvuruları üzerine 55’inci maddesine göre ihale tarihinin iki kez ertelenmesi mümkün değildir.[26] 4734 sayılı Kanunda açık bir düzenleme bulunmamakla birlikte anılan Kanun’un 55’inci maddesi uyarınca şikâyet üzerine zeyilname yapılıp ihale tarihi ertelendikten sonra anılan Kanun’un 29’uncu maddesine göre tekrar zeyilname yapılması durumunda da ihale tarihinin ikinci kez ertelenebileceği kanaatindeyiz.

ğ) Tekliflerin değerlendirilmesine ilişkin işlemlerin usulüne uygun gerçekleştirilip gerçekleştirilmediği

İhalelerde tekliflerin alınması, açılması, değerlendirilmesi, ihalenin karara bağlanması ve sözleşmenin imzalanmasına ilişkin düzenlemeler 4734 sayılı Kanun’un “Tekliflerin Değerlendirilmesi” başlıklı dördüncü bölümünde 36 ila 47’nci maddeleri arasında düzenlenmiştir.[27] İhale Uygulama Yönetmeliklerinde de bu konularda düzenleme yer almakta olup, tereddüde yol açan bazı konulara ise Kamu İhale Genel Tebliği’nde açıklık getirilmeye çalışılmıştır. Söz konusu bu düzenlemeler birlikte dikkate alındığında tekliflerin değerlendirilmesine ilişkin süreç aşağıdaki şekilde özetlenebilir: 

“Teklif zarfının içerisinde, teklif mektubu, geçici teminat mektubu ve idarece ihaleye katılımda öngörülen yeterlik kriterlerine ilişkin belgeler ile diğer belgeler sunulur. Teklif zarfları idareye teslim edilir ve idare yetkilisi zarfları sıra numarasına göre teslim alır ve bir tutanakla ihale saatinde ihale komisyonuna teslim eder.

Tekliflerin açılmasına ilişkin ilk oturuma isteklilerin katılması mümkün bulunmaktadır. İhalenin yapılacağı saatte ihale komisyonu, tekliflerin alınış sırasına göre öncelikle teklif zarflarının şekil şartlarına uygunluğunu inceler. Uygun bulunmayan zarflar değerlendirmeye alınmaz. Usulüne uygun olmayan zarflar bir tutanakla tespit edilir, ispat açısından zarfın ön ve arka yüzünün fotokopisi çekildikten sonra zarf açılmadan sahibine iade edilir. Başvuru veya teklif zarfının fotokopisi ise idare tarafından ihale işlem dosyasında muhafaza edilecektir. Teklif zarfları açılmadan önce işin yaklaşık maliyeti isteklilere açıklanır. Ancak, isteklilerce sunulan teklif zarflarının hiçbirinin usulüne uygun olmadığının anlaşılması hâlinde yaklaşık maliyet açıklanmaz.[28]

Zarflardan uygun olanların açılması ve belge kontrolünün yapılması aşamasında isteklilerce sunulan belgeler tek tek kontrol edilerek hangi belgelerin sunulduğu, Zarf Açma ve Belge Kontrol Tutanağına kaydedilir. Belgeleri eksik veya teklif mektubu ile geçici teminatı[29] usulüne uygun olmayan istekliler belirlenir. Bu aşamada hiçbir teklifin reddine veya kabulüne karar verilmez. İstekliler ve teklif ettikleri fiyatlar duyurularak buna ilişkin tutanak düzenlenir. Bu tutanakların ihale komisyonu başkanınca onaylanmış suretleri, ilk oturuma katılan isteklilerden isteyenlere, oturum kapatılmadan imza karşılığı verilmek zorundadır.

Bu oturumdan sonra ihale komisyonu, tekliflerin değerlendirildiği ve isteklilerin katılamayacağı ikinci oturuma geçer Bu değerlendirme sırasında öncelikle, ilk oturum sırasında tespit edilen eksik belgesi olan veya teklif mektubu ile geçici teminatı usulüne uygun olmayan isteklilerin tekliflerinin değerlendirme dışı bırakılmasına karar verilir. Teklif zarfı içinde sunulması istenilen belgeler ve bu belgelere ilgili mevzuat gereğince eklenmesi zorunlu olan belgelerden herhangi birinin isteklilerce sunulmaması hâlinde, bu eksik belgeler idarelerce tamamlatılamaz.

Ancak,

i) Geçici teminat ve teklif mektuplarının Kanunen taşıması zorunlu hususlar hariç olmak üzere, sunulan belgelerde ihale sonucu açısından teklifin esasını değiştirecek nitelikte olmayan bilgi eksikliklerinin bulunması hâlinde, bu tür bilgi eksikliklerinin giderilmesine ilişkin belgeler,

ii) Aday ve isteklilerce sunulan ve başka kurum, kuruluş ve kişilerce düzenlenen belgelerde, belgenin taşıması zorunlu asli unsurlar dışında, belgenin içeriğine ilişkin tereddüt yaratacak nitelikte olan ve belgeyi düzenleyen kurum, kuruluş veya kişilerden kaynaklanan bilgi eksikliklerinin giderilmesine ilişkin belgeler idarelerce tamamlatılır.

 Bu çerçevede, bilgi eksikliklerinin giderilmesine ilişkin belgeler, idarece ilgili kurum veya kuruluştan resen istenebilir. Söz konusu belgelerin istekliler tarafından tamamlatılmasının istenilmesi hâlinde ise bilgi eksikliklerinin giderilmesine ilişkin belgelerin niteliği dikkate alınarak isteklilere iki iş gününden az olmamak üzere makul bir tamamlama süresi verilir. Belirlenen sürede bilgileri tamamlamayanların teklifleri değerlendirme dışı bırakılır ve geçici teminatları gelir kaydedilir.

Belgeleri eksiksiz ve teklif mektubu ile geçici teminatı usulüne uygun olan isteklilerin ihale konusu işi yapabilme kapasitelerini belirleyen yeterlik kriterlerine ve tekliflerin ihale dokümanında belirtilen şartlara uygun olup olmadığı ile birim fiyat teklif cetvellerinde aritmetik hata bulunup bulunmadığı incelenir. Birim fiyat teklif cetvellerinde aritmetik hata bulunduğu tespit edilen isteklilere ait teklifler değerlendirme dışı bırakılır.

İhale komisyonu, verilen teklifleri değerlendirdikten sonra, aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmasına karar verilen ihalelerde diğer tekliflere veya idarenin tespit ettiği yaklaşık maliyete göre teklif fiyatı aşırı düşük olanlar varsa, bu teklifleri tespit eder.[30] Bu teklifleri reddetmeden önce, belirlediği süre içinde teklif sahiplerinden teklifte önemli olduğunu tespit ettiği bileşenler ile ilgili ayrıntıları yazılı olarak ister.

İhale komisyonu, 4734 sayılı Kanun’un 38’inci maddesinde belirtilen hususlarda belgelendirilmek suretiyle yapılan yazılı açıklamaları dikkate alarak aşırı düşük teklifleri değerlendirir. Bu değerlendirme sonucunda, açıklamaları yeterli görülmeyen veya yazılı açıklamada bulunmayan isteklilerin teklifleri reddedilir. Aşırı düşük tekliflerin tespiti ve değerlendirilmesinde Kamu İhale Kurumu tarafından belirlenen kriterler esas alınır.[31]

İhale komisyonu tarafından yapılan yeterlik değerlendirmesi sonucunda ihale, ekonomik açıdan en avantajlı teklifi veren isteklinin üzerinde bırakılır. Ekonomik açıdan en avantajlı teklifin ne şekilde belirleneceği ihale dokümanında belirlenir. Ekonomik açıdan en avantajlı teklifin tespitinde sadece fiyatın esas alınabileceği gibi fiyatın yanı sıra işletme ve bakım maliyeti, maliyet etkinliği, verimlilik, kalite ve teknik değer gibi fiyat dışındaki unsurlar da dikkate alınarak belirleme yapılabilir.

Yapılan değerlendirme sonucunda ihale komisyonu tarafından alınan gerekçeli karar ihale yetkilisinin onayına sunulur.[32] İhale yetkilisi, beş iş günü içinde ihale kararını onaylar veya gerekçesini açıkça belirtmek suretiyle iptal eder. Kesinleşen ihale kararı, ihale yetkilisinin onayını izleyen üç gün içinde ihaleye teklif veren bütün isteklilere bildirilir. Bu bildirimlerde tekliflerin değerlendirmeye alınmama veya uygun bulunmama gerekçelerine de yer verilir.

İhale sonucunun bütün isteklilere bildiriminden itibaren 4734 sayılı Kanun’un 21’inci maddesinin (b) ve (c) bentlerine göre yapılan ihalelerde beş gün, diğer hâllerde ise on gün geçmeden sözleşme imzalanamaz. Kesinleşen ihale kararının bütün isteklilere bildiriminden itibaren bahsi geçen süreler beklendikten sonra bu sürelerin bitimini, ön malî kontrol yapılması gereken hâllerde ise bu kontrolün tamamlandığı tarihi izleyen günden itibaren üç gün içinde ihale üzerinde bırakılan istekli tebliğ tarihini izleyen on gün (yabancı istekliler için bu süreye oniki gün ilave edilecektir.) içinde sözleşme imzalamaya davet edilir.

            İhale üzerinde kalan istekli bu davetin tebliğ tarihini izleyen on gün içinde ihale tarihinde 4734 sayılı Kanun’un 10’uncu maddesinin dördüncü fıkrasının (a), (b), (c), (d), (e) ve (g) bentlerinde sayılan durumlarda olmadığına dair belgeleri ve kesin teminatı vererek süresi içinde sözleşmeyi imzalamak zorundadır.[33] Sözleşme imzalandıktan hemen sonra geçici teminat iade edilir.

            Bu zorunluluklara uyulmadığı taktirde, protesto çekmeye ve hüküm almaya gerek kalmaksızın, ihale üzerinde kalan isteklinin geçici teminatı gelir kaydedilecektir. Ayrıca üzerine ihale yapıldığı hâlde, mücbir sebep hâlleri dışında usulüne göre sözleşme yapmayan istekli 4734 sayılı Kanun’un 58’inci maddesi uyarınca ihalelere katılmaktan yasaklanacaktır. Ancak, 4734 sayılı Kanun’un 10’uncu maddesi kapsamında taahhüt altına alınan durumu tevsik etmek üzere idareye sunulan belgelerin taahhüt edilen duruma aykırı hususlar içermesi hâlinde, ihale üzerinde bırakılan isteklinin geçici teminatı gelir kaydedilmekle birlikte, hakkında 4734 sayılı Kanun’un 58’inci maddesi hükümleri uygulanmayacaktır.

İhale üzerinde kalan isteklinin ihale tarihinde 4734 sayılı Kanun’un 10’uncu maddesinin dördüncü fıkrasının (a), (b), (c), (d), (e) ve (g) bentlerinde sayılan durumlarda olmadığına dair belgeleri veya kesin teminatı vermemesi ya da sözleşme imzalamaması durumunda, 4734 sayılı Kanun’un 44’üncü maddesi hükümlerine göre, ekonomik açıdan en avantajlı ikinci teklif fiyatının, ihale yetkilisince uygun görülmesi kaydıyla, bu teklif sahibi istekliyle sözleşme imzalanabilir.”

Yukarıda özeti yapılan tekliflerin alınmasından başlayarak sözleşmemenin imzalanmasına kadar geçen süreç içerisinde ön malî kontrolde aşağıdaki hususların incelenmesi gerektiği değerlendirilmektedir:

—  Teklif zarflarının kontrolünün mevzuata uygun olarak yapılıp yapılmadığı,

—  Usulüne uygun olmayan zarflarla ilgili gerekli işlemin yapılıp yapılmadığı,

—  Usulüne uygun olduğu hâlde kabul edilmeyen teklif zarflarının olup olmadığı,

—  Usulüne uygun olduğu hâlde geçersiz kabul edilen veya geçerli sayılması gerektiği halde geçersiz kabul edilen teklif mektuplarının bulunup bulunmadığı,

—  Geçici teminat tutarının ve süresinin mevzuata uygun olup olmadığı,

—  İlk oturumda teklif mektuplarının alınması ve açılmasına ilişkin gerekli tutanakların tutulup tutulmadığı (tekliflerin ihale komisyonuna teslimine dair tutanak, postadaki gecikme nedeniyle işleme konulmayan teklifin alınış zamanına ilişkin tutanak, uygun olmadığı için değerlendirmeye alınmayan zarflara ilişkin tutanak, zarf açma ve belge kontrol tutanağı, uygun olmayan belgelerin uygun sayılmadığına ilişkin tutanak, isteklilerce teklif edilen fiyatlara ve yaklaşık maliyetin açıklanmasına ilişkin tutanak vs),

—  Bilgi tamamlama yoluna gidilip gidilmediği,  gidildiyse yasal zorunluluklara uyulup uyulmadığı (bilgi tamamlamada iki iş gününden az olmamak üzere süre verilmelidir),

—  Yeterliği tevsik amacıyla sunulan belgelerin sunuluş şekline uygun sunulup sunulmadığı,

—  Yeterliği tevsik amacıyla sunulan belgeler arasında geçersiz bir belgenin geçerli, geçerli bir belgenin de geçersiz sayıldığı bir durum olup olmadığı,

—  Yeterliği tevsik amacıyla sunulan belge ve bilgilerin istenilen yeterlik kriterlerini karşılayıp karşılamadığı,

—  Aritmetik hata incelemesinin doğru yapılıp yapılmadığı ve tespit edilen aritmetik hatalı tekliflerle ilgili ne tür bir işlem yapıldığı,

—  Aşırı düşük tekliflerin tespitinin ve istekliler tarafından yapılan açıklamaların değerlendirmesinin mevzuata uygun olarak yapılıp yapılmadığı,

—  İhale kararının süresi içinde bildirime çıkarılıp çıkarılmadığı ve bildirimin usulüne uygun yapılıp yapılmadığı (ihale sonucunun bildiriminde, tekliflerin değerlendirmeye alınmama veya uygun bulunmama gerekçelerine de yer verilir.),

—  Sözleşmeye davet sürelerine uyulup uyulmadığı ve sözleşmenin usulüne uygun imzalanıp imzalanmadığı (ihale sonucunun bütün isteklilere bildiriminden itibaren 4734 sayılı Kanun’un 21’inci maddesinin (b) ve (c) bentlerine göre yapılan ihalelerde beş gün, diğer hâllerde ise on gün geçmedikçe sözleşme imzalanamaz.),

—  Sözleşme imzalayan istekliden alınan kesin teminatın tutarının ve süresinin mevzuata uygun olup olmadığı.

Ön malî kontrol işlemleri tamamlanmadan ihale üzerinde bırakılan isteklinin sözleşmeye davet edilerek kendisiyle sözleşme imzalanması durumunun ihale sözleşmesinin geçerliğine etkisi konusunda herhangi bir Kamu İhale Kurulu kararına rastlanılamamıştır. Bununla birlikte usulüne uyulmadan imzalanan sözleşmelerle ilgili verilen bazı Kurul kararlarına bakıldığında, bu aykırılığın esasa etkili görülmesi durumunda sözleşmenin geçersizliğine karar verildiği görülmektedir.[34] Usulüne aykırı olarak sözleşme imzalanmasının esasa etkili görülmediği durumlarda ise Kurul tarafından itirazen şikâyet başvurusunun reddine karar verildiği görülmektedir.[35]

VII. Sonuç

Ön malî kontrol, harcama birimleri tarafından yapılan kontroller ile malî hizmetler birimi tarafından yapılan kontrollerden oluşur. Gelir, gider, varlık ve yükümlülüklere ilişkin malî karar ve işlemler, harcama birimleri ve malî hizmetler birimi tarafından idarenin bütçesi, bütçe tertibi, kullanılabilir ödenek tutarı, ayrıntılı harcama veya finansman programları, merkezi yönetim bütçe kanunu ve diğer malî mevzuat hükümlerine uygunluk yönlerinden kontrol edilir. İdarelerin, ihale kanunlarına tabi olsun veya olmasın, harcamayı gerektirecek taahhüt evrakı ve sözleşme tasarılarından tutarı mal ve hizmet alımları için bir milyon Türk Lirasını, yapım işleri için üç milyon Türk Lirasını aşanlar ön malî kontrole tabidir. Bu tutarlara katma değer vergisi dâhil değildir. Ön malî kontrol sonucunda uygun görüş verilip verilmemesi, danışma ve önleyici niteliği haiz olup, malî karar ve işlemlerin harcama yetkilisi tarafından uygulanmasında bağlayıcı değildir. Malî karar ve işlemlerin ön malî kontrole tabi tutulması ve ön malî kontrol sonucunda uygun görüş verilmiş olması, harcama yetkilileri ve gerçekleştirme görevlilerinin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.

İhale kararının ihale yetkilisince onaylanmasından sonra, ön malî kontrol neticesinde eksiklik veya hatalar tespit edilmesi nedeniyle uygun görüş verilmemiş olması hâlinde, ihale yetkilisinin görüşe katılmaması hâlinde ihale üzerinde bırakılan istekli ile sözleşme imzalanabilecektir. Ancak ihale yetkilisinin bu görüşe katıldığı durumlarda onaylama kararı iptal edilerek ihalenin iptaline karar verilebileceği gibi tespit edilen hukuka aykırılıkların düzeltici işlem tesis edilmesini gerektirdiği durumlarda onaylama kararının iptal edilerek bu kararın akabinde ihale komisyonunun tekrar toplanarak daha önce aldığı kararı değiştirmesi veya kararında ısrar edebilmesi de mümkündür.